Serpil Yılmaz
Suyu yöneten tarıma istikamet verir.
Köylünün kırsal alanda tarlasını sulamak için bundan 54 yıl evvel kurduğu sulama kooperatiflerini yok etme planı devreye girdi.
Mersin Tarım Vilayet Müdürlüğü’ne sulama alanları açmak için müsaade almaya giden köylüye “Kooperatifler kanunlara uygun değil, korsan yapılar. Dernek kurun. Sulama tesislerini devlet yapacak. Siz yalnızca işletebilirsiniz” cevabı verildiği ileri sürülüyor.
Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜSKOOP-BİR) Lideri Ali Halis Uysal, “Türkiye’nin 26 bölgesinde, 2 bin 500 sulama kooperatifine üye 1 milyon 800 bin üretici sorun batağına sürükleniyor. Maksadın kooperatiflerin fesih edilmesi olduğunu düşünüyorum.” diyor.
Uysal “DSİ’ye bağlı Sulama Birliği çiftçiye göletlerden, barajlardan su kullandırıyor. Köylerde ise Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan kiralanan alanlarda kuyular açılıp yer altı suyu kullanılıyor. Resmi olarak 400 kadar, kaçak olarak açılmış ve kayıt altına alınmamış 3000 civarında kuyu bulunuyor. Kuyularda su azaldı” diye de ekliyor.
KATAR MUTABAKATI YÜRÜLÜĞE Mİ GİRDİ?
Uysal, Resmi Gazetede 21 Mart 2021 tarihinde onaylanan Türkiye ve Katar ortasında imzalanan 26 Kasım 2020 tarihinde imzalanan “Milletlerarası Andlaşmayı” hatırlatıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzası ile yayımlanan andlaşma şöyle açıklanmıştı:
“Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve Katar Devleti Hükümeti Ortasında Su İdaresi Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı’nın onaylanmasına, 244 sayılı Kanunun 5’inci unsuru ile 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2’inci ve 3’üncü unsurları yeterince karar verilmiştir.”
Resmi Gazete’de yer alan kararda, Türkiye ve Katar’ın teknolojik katkıları da içeren işbirliği alanları “entegre su kaynakları ve su tesisleri sistemi yönetimi” ile “kıyı ve geçiş suları yönetimi” olarak maddelenmişti.
İKİ BAŞLILIK ELEŞTİRİSİ
1969 yılında çıkan 1163 sayılı Kanunla Türkiye’de 1970’te birinci sulama kooperatifini memleketi Manisa Akhisar ilçesi Beyoba Mahallesinde kuran Halis Uysal, Sulama Birliği 1996 yılında kurulurken periyodun iktidarına getirdiği “Kooperatifler sulama hizmeti veriyor aslında iki başlılık olmasın” teklifinin kabul görmediğini belirtiyor.
Çiftçinin tarlasını sulamak için başvurduğu iki resmi kanal bulunuyor. Bunlardan biri Uysal’ın başında olduğu Sulama Kooperatifleri Birliği, başkası ise Devlet Su İşleri (DSİ)’ne bağlı Sulama Birliği.
Aslında Sulama kooperatiflerin ziraî su fiyatı yüksek güç maliyetlerinden ötürü Sulama Birliği’nden daha yüksek.
Temmuz 2024 itibariyle Sulama Birliği tarifeyi açıkladı. Sulama tesisleri işletme ve bakım fiyat tarifeleri, 30 kategorideki bitki çeşidi ve sera için dekar başına 43 lira ile 1858 lira ortasında değişecek. 1000 metreküp su fiyatı, 43 lira ile 690 lira ortasında olacak. İşletme ve bakım fiyatı, her bitkinin yıl içindeki yetişme mühletine nazaran tespit edilecek.
Köylü barajlar ve göletlerden su dağıtımı yapan Sulama Birliği’nin alt yapısına uzak olan kırsal bölgelerde yer altı sularına kuyular açarak ulaşabiliyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı kuyuların kira bedellerine son bir yılda yüzde 145’e varan oranda artırım yaptı.
ELEKTRİK FATURASINI ÖDEYEMEDİ
Uysal dünyada iktisadın kamu ve özel bölüm yanında üçüncü gücü olarak tanımlanan kooperatifçiliğin Türkiye’de desteklenmediğini vurguluyor.
Özelleştirilen elektrik dağıtım hizmetlerinin artan faturaları nedeniyle ödeme zahmeti içinde olduklarını söylüyor.
TÜSKOOP-BİR, üyelerinin 8 milyar liraya ulaşan faturalarının geçen yıl olduğu üzere bu yıl da yüzde 50’sinin devlet tarafından karşılanması için Tarım ve Orman Bakanlığı ile görüşme halinde…
SULAMA BİRLİĞİ BİRİNCİ SİNYALİ VERMİŞTİ
Bundan yaklaşık 3 ay öncesine gittiğimde, Sulama Birliği’nin yarattığı krizin bugün kooperatiflere yönelik “zorlayıcı” tavrın habercisi olabileceğini düşünüyorum.
Adana Valiliği himayesinde, Adana Büyükşehir Belediyesi’nin 17-20 Ekim 2024 tarihleri ortasında gerçekleşen “8. Milletlerarası Adana Lezzet Festivali” kapsamında düzenlenen oturumlarda ana mevzulardan birisi, çiftçilerden reaksiyon çeken DSİ 6. Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Seyhan Sol Sulama Birliği’nin aldığı “Su kıtlığı var, güz bitkilerine su vermeyeceğiz” açıklamasıydı.
Adana Valisi Yavuz Selim Kösger aktifliğin açılış konuşmasında “Su meşakkatine tarımı feda edersek olmaz.” diyerek, Sulama Birliği’nin açıklamasının uygulanmayacağının sinyalini vermişti.
Çiftçilere eserlerini sulayabilmesi için su kaynağı planı yapma sorumluluğu olan Sulama Birliği’ne vazifesinin sonlarını aştığı, su kaynaklarıyla ilgili açıklamanın DSİ tarafından yapılacağı uyarısı yapılmıştı.
1 Haziran 2018 tarihi itibariyle Sulama Birlikleri’nin seçimle göreve gelen 378 Başkanı ile birlikte 14 bin 387 Meclis Üyesi’nin yerine kayyum atanmıştı. 2021 yılı itibariyle yeni atamalar yapıldı.
Bugünlerde de Sulama Birliği’nden kamu kurumlarına işçi kaydırıldığı savı da lisana getiriliyor.
BAKAN’A “BİZİ GÖRÜN” DİLEKÇESİ
Mersin ili Tarsus ilçesi Böğrüeğri mahallesindeki çiftliğinde nektarin ve badem yetiştiren ÇKS (Çiftçi Kayıt Sistemi) dokümanlı bir gazeteci, Tarım ve Orhan Bakanı İbrahim Yumaklı’ya hitaben CİMER’e yaptığı 6 Ocak 2025 tarihli müracaatta, sulama kooperatiflerinde yaşanılan sorunun tahlilini talep ediyor.
Söz konusu müracaatta Mersin Tarım Vilayet Müdürlüğü’nde yaşanan eza ifade ediliyor:
“Böğrüeğri köyü kırsal bölümünde olduğu için ziraî sulama yapılamıyor, köylü tarlasını grup biçemiyor. Köy muhtarı Mustafa Sayılı yer altı su kaynaklarından faydalanarak tarımı canlandırmak ve köyden kente göçü durdurmak için harika uğraş sarf ediyor. Muhtar bir sulama kooperatifi kurup yer altından ziraî su temini için Mersin Orman Bölge Müdürlüğü, Devlet Su İşleri (DSİ) 6. Bölge Müdürlüğü ve Mersin Vilayet Tarım Müdürlüğü’ne başvurdu. DSİ su kullanım müsaadesi alabilmek için sulama kooperatifi kurulması gerektiğini belirtmiş. Muhtar, kooperatif kurucu listesi iştirak dokümanı hazırlamış. Yönetmeliğin emrettiği biçimiyle Mersin Vilayet Tarım Müdürlüğü’ne vermek istediğinde dernek kurulması gerektiği karşılığı almış. Meğer DSİ derneği kabul etmiyor. Dernekler ticaret yapamadığından bankalar dernekleri muhatap almıyor. Mersin’de şu anda 127 sulama kooperatifi kapanma korkusu yaşıyor. Bir kaç kooperatif başkanı ile görüştüm, koca adamlar ağaçları kuruyacak diye ağlıyor.”
Dilekçede Tarım Vilayet Müdürlüğü’nün çelişkili tavrına da dikkat çekiliyor:
“İl Tarım Müdürlüğü’ndeki yetkili 127 kooperatifin mevzuata ters korsan olduğu savında bulunuyor. Meğer birebir kişi 2019 yılında Buyruklar Sulama Kooperatifi genel kuruluna bakanlığı temsilen hükümet komiseri olarak katılmış ve her şeyin mevzuata uygun olduğuna dair imza atmıştır. Şerh düşmemiştir.”
An itibariyle çiftçinin yaşadığı tasaya de vurgu yapıyor:
“Şu anda Mersin vilayet sonlarında hiçbir sulama kooperatifi kurulamamakta, mevcut kooperatifler de kapanma tehlikesi yaşamakta, binlerce köylü kara kara düşünmektedir.”
İZİN VERİLMEYEN KOOPERATİFLER
Mersin Tarım Vilayet Müdürlüğü’nden “olur” alamayan sulama kooperatifleri arasında Emirler Köyü Sulama Kooperatifi de bulunuyor. Süreksiz bir mühlet ecr-i misil denilen bir sistemle su kanalı açan köye Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan sulama alanı kiralama müsaadesi alabilmesi için 27 Ocak’a kadar müddet verilmiş.
Köy muhtarı evraklarını tamamlayıp Mersin Tarım Vilayet Müdürlüğü’ne gittiğinde kooperatif olarak müsaade alamıyor. Bu durumda köye 25 bin lira ile 100 bin lira ortasında ceza kesilebilecek.
Toroslar İlçesi’ne bağlı Musalı Köyü’nün öyküsü de öteki. O da ek tesis yatırımı için kooperatif üyelerinden para topladığı için soruşturma geçiriyor.
Bireysel olarak köylünün tarlası için kuyu açabilmek için DSİ’den müsaade alması ise; hem maliyetli, hem de kolay bir süreç değil. Anıtlar Kurulu’ndan, Kültür ve Turizm Bakanlığı birimlerine kadar devletin 13 resmi kurumundan teker teker “Olur” almak gerekiyor.
Bu müsaadeleri Noter’de 3 nüsha halinde onaylatmak için köylünün cebinden yaklaşık 35 bin lira çıkıyor.
Ankara ile süreçleri çabuklaştırma yeteneğine sahip olmayanlar için tüm sürecin tamamlanması da 3 yılı buluyor.
Son imza Cumhurbaşkanlığı’ndan çıkıyor.