Yücel Kayıran şiirini birçok açıdan pahalandırmak mümkün. Birinci akla gelen, mesela onun 90 Jenerasyonu içindeki yeri, kıymeti, fonksiyonu, tesiri istikametinden incelenmesidir. Ya da Yücel Kayıran’ın temellendirdiği, 90 Kuşağı’nın en sıkı poetikalarından biri olan, “Felsefi Şiir” mihengine vurulup, sağlaması yapılabilir. Öbür metin ve şiirlere başvurmadan, Yücel Kayıran’ın altı şiir kitabı arkası gerisine da okunabilir. Hangisi yapılırsa yapılsın, Yücel Kayıran şiirine başvuran hiç kimse eli boş dönmeyecektir.
Kasım 2022’de Yücel Kayıran’ın yeni şiir kitabı Stasis’le birlikte yirmi beş yıldır ikinci baskısı yapılmayan birinci şiir kitabı Hayaline Firar Edemeyenlerin Afsunu (ilk basım: 1997) basıldı. Tesadüf mü diyelim yoksa planlı bir teşebbüs miydi bilmiyorum; Yücel Kayıran’ın şiir kozmosunu, kaba taslak da olsa, yalnızca izlenimde de kalsa, hissettirecek, gösterecek, hiç değilse onun yüzlerce kapısından birkaçının önüne getirecek, isabetli bir yayın olmuş, her iki kitabın bir ortada sunulması. Zira Hayaline Firar Edemeyenlerin Afsunu şairin başlangıç noktasını, Stasis ise geldiği noktayı gösteriyor. Ve her ikisine de baktığımızda, başlangıç noktasına ihanet etmeyen, kolay kolay kendi yolundan sapmayan, şimdi işin en başındayken, ne tarafa gideceğini, ne yapacağını tespit edip, tahminen hissedip o tarafta şiirler yazan, ses, imge, ahenk, biçim denemeleri yapan bir şairle karşı karşıya olduğumuzu görürüz. Kaç tane şairin birinci şiir kitabıyla altıncı şiir kitabı ortasında ilişki kurabiliriz ki?
MESELESİ OLMAYAN ŞİİR YOKTUR
Hayaline Firar Edemeyenlerin Afsunu’nda Yücel Kayıran şiiri denilince akla gelen “tin”, “iç”, “yüz”, “cam”, “varolmak” sözleriyle karşılaştığımda hem çok şaşırmış hem de şairin öteki kitaplarını daha âlâ anlamaya başlamıştım. Stasis’de ise, Yücel Kayıran’ın tutumunun -bence- en verimli şiirleriyle karşılaştığımda, bir çevrim süratle tamamlanıyor diye düşünmüştüm. Temele ait bir çevrim kelam konusu Yücel Kayıran şiirinde. Zira Yücel Kayıran şiiri, onun Felsefi Şiir’de kavramlaştırdığı “çıkmaz”, “problem” ve “aporia” karşısında özelde şairin, genelde okuyucunun neliği ve durumuyla doludur. Genel kullanımla söz edecek olursak, aslında her gerçek şiir üzere, Yücel Kayıran şiiri de problemi olan bir şiirdir. Problemi olmayan şiir var mıdır? Bence yoktur. Ancak şair bu sorunun ne kadar farkındadır, şiir okunurken, okuyucu o problemin ne kadar içine girebilir, tahminen bu konular tartışılabilir. Ancak Yücel Kayıran üzere, sıkıntıyı şiirin merkezine alıp, o “ruh durumu”nu işleyen, oradan beşere dair bilgi elde etmeye çalışan şair sayısı azdır.
STANİS’LE BİR YOLCULUĞA
Yücel Kayıran şiirinin geneli için daha söyleyeceğim çok şey var. Ama bunlar, bu yazının uzunluğunu aşar. O yüzden Stasis’e yoğunlaşalım. Stasis 219 sayfa. Bir şiir kitabı için epeyce hacimli bir kitap diyebiliriz. Beş ana kısımdan oluşuyor. Efsus’a Yolculuk’tan sonra bu halde bir kitap tutacak şiir yazıp yazmayacağını sormuştum Yücel Kayıran’a. “Sırada daha hacimli, tek kitaplık bir şiir var,” demişti. “Ama farklı başlık ve kısımlardan oluşacak,” diye de eklemişti. Bu kitap için mi söylemişti bunları bilmiyorum. Ama beş ana kısım içinde onlarca şiirin olduğuna kanmayın, bence Stasis tek bir şiirden oluşuyor. Onu tek şiir haline getirense, şiirde konuşan öznenin farklı durum, arayış, seyahat ve yaklaşımlarıdır. Öyleyse kısımlara takılmadan Stasis’in merkezini belirleyelim. Stasis bence “Homeros Vadisi”, “Kilis’te Depresyon” ve “Tevhit” etrafında oluşuyor. Bu üç şiir Stasis’in iskeletini oluşturmuş da diyebiliriz. Zira üç şiir de, kitabın özeti, ağırlaştırılmış hali üzeredir. Çağdaş destan özellikleri yadsınamaz, -ki bu Yücel Kayıran şiirinde nadir görünen bir durumdur- lakin kitabın genelinde meydana getirilmeye, tabir edilmeye, ortaya çıkarılmaya çalışılan trajedinin -ki Yücel Kayıran şiiri trajediye dayanır- merkezidir. Bunu Stasis’in sonuna geldiğimizde daha düzgün anlıyoruz. Kitabın kapanış şiiri “Stasis”te, adeta bir seyahatin sonu, yeni bir yolculuğunsa başlangıcı formunda bir hesaplaşma, nefeslenme, niyetlenme ve umut görülmektedir.
Merkezi belirlediğimize nazaran, bu bütünü neyin tuttuğuna bakalım. Stasis’nin bütünlüğü şiir öznesinin kendini farklı durumlar karşısında görmeye çalışmasıyla sağlanmaktadır. İster istemez ayna metaforuna başvurmak zorundayım. Şair beş farklı aynada, kendine bakar. Birinci ayna, “Divan” kısmıdır. Burada Çalgın’daki üzere, şairin kendi iç durumunu, kendi halini isimlendirme, nitelendirme, anlamlandırma, hatta yorumlama uğraşıyla karşılaşırız. Şair kendini kendinde görmeye çalışmaktadır da diyebiliriz bu kısım için. İkinci ayna, “Babam Ulucanlar Cezaevinde” kısmıdır. Kitabın direkt kana karışan şiirleri bu kısımdadır, zira konu ailedir. Şair bu kısımda aile aynasında kendini görmek ister. Anne, bana, kardeş şiir öznesinin kaçtığı, kendinden bile sakladığı, tahminen de görmek istemediği için göremediği bütün istikametlerin yansımasıdır. O aynaya bakmak, hakikaten yürek ister. Üçüncü ayna, “Yıkım Vadisi” kısmıdır. “Homeros Vadisi” ve “Kilis’te Depresyon” şiirleri bu kısma aittir. Şiir öznesi burada kendi hayatına, arkadaşlarına, inançlara yönelir ve kendini burada görmeye çalışır. Geçmişle şimdinin bir hesaplaşması da denilebilir buna. Bir sayıp dökme, muhasebe etme, elde kalanlarla, elden gidenlere bakma durumu. Sonra Stasis’in en farklı aynasına geliyoruz: “Sühreverdî el-Maktûl”. Bu dördüncü aynada şair, kendini tarihte bir kişilik, devir, anlayış ve yaklaşım içinde görmeye çalışır. Sühreverdî’de kendini görür de diyebiliriz. İspat mı? Şu: “Terk-i Mâsivâ” şiirinde geçen “rüzgârı yurt edinir çöle terk edilen peygamberin sesi” (s. 163) mısraıyla “İsrafil” şiirindeki “içimi yurt edindi rüzgâr” (s. 46) mısraı ortasında temas kurulabilir. Bu ortada Stasis’te “rüzgâr” ve “kurumuş ot” imgelerinin öteki Yücel Kayıran şiir kitaplarıyla ilişkiyi sağladığını da söyleyelim. Öteki bir örnekse, “Nur Heykelleri’ni aldım yanıma” mısraıyla başlayan “Tevhit”le “Kilis’te Depresyon” ortasındaki organik bağdır. Güya “Yıkım Vadisi”yle “Sühreverdî el-Maktûl”de birebir bahsin farklı yansımaları işlenmiştir. Birinde vakit 21. yüzyıldır, başkasındaysa 13. yüzyıl. Beşinci ayna, “Yukarı Fırat” kısmıdır. Dinler tarihiyle öznenin hali hazırdaki durumu ortasındaki irtibat kurulur bu kısımda.
Yücel Kayıran bu formda Stasis’te tıpkı öznenin farklı aynalardan yansımasını dener. Ortaya değişik sonuçlar çıkar. Geriye dönmeler, geleceğe dair iddia, ümit, niyet yahut ümitsizlikler, şimdinin durumu, çıkışsızlığı ve çözümsüzlüğü ortasında gelir masraf şiirler. Bu tarafıyla de aslında şairin birinci kitabıyla son kitabı buluşuyor. Alışılmış Stasis’de daha sağlam, tarafını bulmuş, sözüne kavuşmuş, sesi berraklaşmış bir formda.