10 vilayetimizi etkileyen iki büyük zelzele Perşembe akşamı saat 23.00 prestijiyle 38 bin 44 cana mal oldu. En büyük yıkım, en büyük acı kuşkusuz budur.
Ancak maalesef bu büyük felaketin yarattığı ekonomik maliyete de bakmak gerekiyor. Çeşitli kuruluşlar ve ekonomistler zelzelenin Türkiye’ye maliyetinin ne olacağını hesaplıyor. Sarsıntının yarattığı yıkımın Türkiye iktisadında milyarlarca lira hasara yol açması ve ekonomik büyümede düşüş yaratması bekleniyor.
Depremler nedeniyle hasar gören konutların tekrar inşasının yanı sıra ulaşım, elektrik, irtibat altyapısının tamiratı ve yıkılan, hasar gören hastaneler ile okulların inşası da bölgede yine inşa sürecini başlatacak.
Değişen iddialara nazaran, Maraş merkezli zelzeleler Türkiye’nin gayrisafi yurtiçi hasılasında (GSYİH) yüzde 0.5 ile 2 ortasında bir kayıp yaratabilir. Sarsıntı öncesinde hükümetin resmi ekonomik büyüme kestirimi yüzde 5.5’ti. Milletlerarası Para Fonu (IMF), Ocak ayında 2023 yılında Türkiye’ye ait büyüme öngörüsünü yüzde 3’e düşürmüştü.
TÜRKKONFED İKTİSADA 84 MİLYAR DOLAR HASAR İDDİASI YAPTI
Diğer yandan zelzelenin en çok hasar verdiği üç vilayet olan Hatay, Kahramanmaraş ve Adıyaman’ın Türkiye’nin GSYİH’daki hissesinin yüzde 2.6, ihracattaki hissesinin da yüzde 2.2 olması ve zelzelenin büyük ölçüde tarım bölgelerini ve hafif sanayi üretimi yapılan bölgeleri etkilemesi iktisat üzerindeki tesirinin hudutlu kalmasına neden olabilir.
Depremin Türkiye’ye maliyeti hakkında birinci raporlardan biri, Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu’ndan (TÜRKONFED) geldi. TÜRKONFED, “2023 Kahramanmaraş Sarsıntısı Afet Durum Raporu” başlıklı raporunda, zelzelelerin Türkiye iktisadı için 84.1 milyar dolar mali hasar yaratacağını öngördü. Raporda, bu mali hasarın 70.75 milyar dolarının konut ziyanı, 10.4 milyar dolarının ulusal gelir kaybı ve 2.91 milyar dolarının işgünü kaybı olacağı iddia edildi.
İllerin ulusal gelire katkılarındaki azalmaya paralel olarak afete maruz kalan kentlerin ihracatının, liman altyapısının bozulmasının da tesiriyle, 15 milyar dolar seviyesinin altına düşebileceği iddia edildi.
EKONOMİ ÜZERİNDEKİ TESİRİ SONLU KALABİLİR
TÜRKKONFED’in 84 milyar dolarlık varsayımına karşılık, ABD merkezli yatırım bankası JP Morgan, Maraş zelzelelerinin Türkiye’ye maliyetinin en az 25 milyar dolar olacağını varsayım etti.
JP Morgan, fizikî yapıların yıkılmasından kaynaklanan direkt maliyetler nedeniyle maliyetin GSYİH’nın yüzde 2.5’ine (25 milyar dolara) ulaşabileceğini ve bu maliyetin daha da yüksek olabileceğini vurguladı.
Depremden etkilenen 10 ilin Türkiye’nin GSYİH’sının yüzde 9.3’ünü, ihracatın yüzde 8,5’ini, ödenen vergi gelirlerinin yüzde 5’ini ve etkin çalışanların yüzde 11.1’ini kapsadığını vurgulayan JP Morgan, en makûs etkilenen üç ilin Türkiye’nin GSYİH’sının yüzde 2,6’sını, ihracatının da yüzde 2,2’si oluşturduğunu belirtti.
GOLDMAN SACHS EN İYİMSERİ: GSYİH’YA MALİYETİ YÜZDE 1’İN ALTINDA KALABİLİR
Bir öbür yatırım bankası Goldman Sachs daha optimist… Goldman Sachs, 1999 Marmara sarsıntısının GSYİH’daki hissesinin, şimdiki sarsıntının üç katından daha büyük bir bölgeyi etkilediğini ve maliyetinin GSYİH’nın yüzde 1.2’sine tekabül ettiğini vurgulayarak, bu sonuçlar ve bölgenin büyümedeki hissesi dikkate alındığında Kahramanmaraş sarsıntısının GSYİH’ya maliyetinin yüzde 1’in epeyce altında kalabileceğini vurguladı.
Banka, birinci çeyrek büyümesinin daha zayıf olacağını lakin yine yapılanmayla ikinci ve üçüncü çeyrek yıllarda bir toparlanmanın kelam konusu olacağını vurguladı.
Goldman Sachs ekonomisti Clemens Grafe, sarsıntı dayanağının birçoklarının hükümet harcamalarından geleceğini, lakin Merkez Bankası’nın borçlanma maliyetlerini düşürerek de dayanak sağlamaya çalışabileceğini söyledi.
Goldman Sachs, ayrıyeten yılsonu enflasyon iddiasını beklenen yüksek besin fiyatları ve artacak mali teşvikler nedeniyle yüzde 43’ten 45’e çıkardı.
WALL STREET JOURNAL’IN VARSAYIMI, 50 MİLYAR DOLAR SEVİYESİNDE
Wall Street Journal gazetesindeki görüntü haberde ise, sarsıntıdan kaynaklanan hasarın Türkiye’nin GSYİH’sının yüzde 6 eşit olacağı belirtildi. Bu da 50 milyar dolar düzeyinde bir sayı manasına geliyor.
Gazete, bölgenin ülkenin tüm kesimlerde toplam üretiminin yüzde 29’unu ve ihracatının da yüzde 8.5’ini gerçekleştirdiğini vurgulayarak son yıllarda canlanan turizm gelirlerinde de düşüş olacağını belirtti.
EBRD TÜRKİYE’NİN 2023 BÜYÜME VARSAYIMINI YÜZDE 3,5’TEN YÜZDE 3’E DÜŞÜRDÜ
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) da GSYİH üzerinde yüzde 1’e varan bir kayba yol açabileceğini savunuyor. EBRD, bu çerçevede Türkiye’nin 2023 büyüme iddiasını yüzde 3,5’ten yüzde 3’e düşürdü.
Raporda, Türkiye’de önümüzdeki aylarda artması beklenen inşaat faaliyetlerinin altyapı ve tedarik zincirlerindeki tahribatın tesirini hafifleteceği öngördü ve yüzde 1’lik GSYİH daralmasının ‘makul bir tahmin’ olduğunu belirtti.
EBRD, en çok finansman sağladığı ülke olan Türkiye’de önümüzdeki aylarda artması beklenen inşaat faaliyetlerinin altyapı ve tedarik zincirlerindeki tahribatın tesirini hafifleteceğini belirtti.
Depremden etkilenen bölgenin ekonomik boyutları 
DEPREMDEN ETKİLENEN 10 İLİN GSYİH İÇİNDEKİ HİSSESİ YÜZDE 9,3
Deprem bölgesinde 13.4 milyon kişi yaşıyor ve bu Türkiye nüfusunun yüzde 15’ini oluşturuyor.
Bölgede en az bir milyon kişinin evsiz kaldığı belirtilirken, yapılan birinci incelemelerde 61 bin 722 binanın acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık tıpta olduğu tespit edildi.
Depremden etkilenen 10 vilayetten oluşan bölgenin GSYİH içindeki hissesi yüzde 9,3 düzeyinde. Sektörel olarak bakıldığında zelzele bölgesinin tarımdaki hissesi yüzde 14,3 endüstrideki hissesi ise yüzde 11,2.
Yine bu 10 vilayetimizin ihracattaki hissesi ise yüzde 8.5, kredilerdeki hissesi yüzde 7.9, mevduattaki hissesi da yüzde 5.4… Toplam çalışanlardaki hissesi da yüzde 11.1..
Bölge iktisadında zelzeleden nispeten daha az etkilenen Gaziantep ve Adana öne çıkıyor, iki ilin GSYİH’daki toplam hissesi yüzde 4, ihracattaki hissesi yüzde 5.6, istihdamdaki hissesi ise yüzde 4.5.
IMF: YİNE İNŞA YATIRIMLARI UZUN VADEDE GSYİH BÜYÜMESİNİ ARTIRABİLİR
IMF İcra Yöneticisi Mahmoud Mohieldin, son sarsıntıların Türkiye’nin GSYİH’sını ülkenin ekonomik merkezi İstanbul’a daha yakın vuran 1999 İzmit zelzelesiyle birebir seviyede etkilemesinin pek mümkün olmadığı görüşünde…
Arap Mali Forumu’nda konuşan Mohieldin, önümüzdeki birkaç aydaki birinci tesirin akabinde, yine inşaya yönelik kamu ve özel dal yatırımlarının uzun vadede GSYİH büyümesini artırabileceğini de kelamlarına ekledi.
Dünya Bankası’nın Orta Doğu ve Kuzey Afrika’dan sorumlu lider yardımcısı Ferid Belhaj ise, “Türkiye, son yıllarda dirençli olduğunu kanıtladı. İnişleri ve çıkışları oldu ve bunun da üstesinden gelebilirler” dedi.
Öte yandan, büyük yıkımı yine inşa faaliyetlerinin sonucunda, bütçe açığında kıymetli artışlar kelam konusu olacak. TÜRKKONFED, bütçe açığının bir trilyon liraya kadar çıkabileceğini öngörürken, kimi ekonomistler 2023’te GSYİH’nın yüzde 3,5’i olarak öngörülen bütçe açığının, GSYİH’nın yüzde 5’ine kadar çıkmasının mümkün olduğuna ve bunun da cari süreçler açığını ve öteki ekonomik kırılganlıkları şiddetlendireceğini vurguluyor.
JP Morgan da tıpkı formda, GSYİH’nın yüzde 4.5’i oranında bütçe açığı (2022’de yüzde 0.9’uydu) ve 30 milyar dolar (GSYİH’nın yüzde 3’ü) cari süreçler açığı bekliyor.