Sivrisinekler ve yaydıkları hastalıklar, tarihteki tüm savaşların toplamından daha fazla insanın vefatına yol açtı. Pekala, sivrisinekler neden birtakım insanları daha çok ısırıyor ve hastalıkların yayılmasında nasıl bu kadar tesirli oluyor?
Aslında, istatistiklere nazaran sivrisinek, beşerler için açık orta dünyadaki en ölümcül canlı.
Sadece 2018 yılında yaklaşık 725 bin mevte neden oldu.
Aynı yıl, en çok can kaybına yol açan ikinci faktör, 437 bin kişiyi öldüren insanın ta kendisiydi. Bunu yılanlar, köpekler, zehirli salyangozlar, timsahlar, su aygırları, filler, aslanlar, kurtlar ve köpekbalıklarının akınları izledi.
DSÖ KILAVUZ YAYINLADI
Bu tasa verici durum nedeniyle, Dünya Sıhhat Örgütü 2017’de, ülkelerin sivrisinek kaynaklı vektörlerle bulaşan hastalıkların denetimi için yönlendirilmesi gayesiyle “Küresel Vektör Denetim Karşılığı (GVCR) 2017–2030” kılavuzunu onayladı.
Bu, hastalıkları önlemek ve ortaya çıkabilecek salgınlara çabucak müdahale etmek için kritik bir kıymete sahip.
Sivrisinekler; Batı Nil virüsü, Zika virüsü, dang humması, sarı humma, chikungunya, St. Louis ensefaliti, lenfatik filaryaz, La Crosse ensefaliti, Pogosta hastalığı, Oropouche ateşi, Tahyna virüsü, Rift Vadisi ateşi, Semliki Ormanı virüsü, Sindbis ateşi, Japon ensefaliti, Ross Irmağı ateşi, Barmah Orman virüsü yahut sıtma üzere çeşitli hastalıkları bulaştırabilir.
SAYISIZ HASTALIK YAYIYORLAR
Bu formda sırf 2020’de 627 bin vefat oldu.
Peki, sivrisinekler neden insanları ısırıyor ve kimileri neden daha fazla amaç oluyor?
Karbondioksit ve beden kokuları
Hem erkek hem de dişi sivrisinekler aslında öbür hayvanları ısırmadan da yaşayabilir. Lakin dişiler üreme döngüsünü tamamlamak için kana gereksinim duyar.
Yaklaşık 100 yıl evvel, karbondioksitin (CO₂) sivrisinekleri cezbettiği ortaya çıktı.
Ancak, karbondioksitin cazipliği sivrisineklerin neden sistematik olarak bir kişiyi başkasına tercih ettiğini açıklamıyor.
Sivrisineklerin belli insanlara daha fazla ilgi duymasını sağlayan öteki fizikî ve kimyasal işaretler var.
Bunlar ortasında ısı, su buharı, nem, görsel sebepler ve en kıymetlisi deriden yayılan kokular bulunuyor.
Sivrisinekler kimi insanları daha çok ısırıyor… Nedenlerini uzmanlar yıllardır araştırıyor
Bazı moleküller öne çıkıyor
Hangi aromaların sivrisinekleri daha çok çektiği şimdi tam olarak anlaşılmamış olsa da, birçok çalışmada indol, nonanol, oktenol ve laktik asit üzere moleküller öne çıkıyor.
ABD’deki Milletlerarası Florida Üniversitesi’nden Matthew DeGennaro liderliğindeki bir araştırma takımı; IR8a olarak bilinen ve pek çok hastalığı taşıyan Aedes aegypti sivrisineklerinin laktik asidi tespit etmesini sağlayan eşsiz bir koku reseptörü olduğunu keşfetti.
Bilim insanları, böcek antenlerinde bulunan IR8a reseptörünü mutasyona uğrattığında, sivrisineklerin laktik asit ve beşerler tarafından yayılan öteki asidik kokuları tespit edemediğini gördü.
SİVRİSİNEKLERİ ÇEKEN KOKU
Öte yandan, son araştırmalara nazaran, dang ve Zika virüsleri, farelerin ve enfekte ettikleri insanların kokularını değiştiriyor ve onları sivrisinekler için daha alımlı hale getiriyor.
Bu durum da hasta kişiyi ısırarak enfekte kanını almaları ve akabinde virüsü diğerlerine taşımaları durumunu destekliyor.
Normalde, insan ve kemirgenlerin derisi, bakteri popülasyonlarını sınırlayan bir antimikrobiyal peptit üretiyor.
Ancak, dang yahut Zika ile enfekte olmuş farelerde, bu peptidin yoğunluğu azalıyor ve kimi bakteriler çoğalarak asetofenon (en kolay aromatik bileşik) üretimini tetikliyor.
İnsanlarda da misal bir durum kelam konusu. Dang humması hastalarının koltuk altlarından toplanan kokular, sağlıklı insanlarınkinden daha fazla asetofenon içeriyor.
Bazı insanların yaydığı koku sivrisinekleri çekiyor olabilir
DÜZELTMEK MÜMKÜN MÜ?
İlginç olansa, bunun düzeltilebilir olması. Dang humması ile enfekte olmuş farelerin kimileri, daha az asetofenon salımına yol açan ve böylelikle sivrisineklerin cazipliğini azaltan izotretinoin ile tedavi edildi.
Böylece sivrisinek ısırmalarının önüne geçildi.
Sivrisineklerin bir insanı ısırmayı neden tercih ettiğine yönelik bu tespitler, vektörler tarafından bulaşan hastalıkların azaltılmasına yardımcı olabilir.