11 ili vuran 6 Şubat sarsıntıları sonrası tarım, imalat ve turizm dallarında gerçekleşen hasarın boyutları gün yüzüne çıkıyor. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın raporuna nazaran, bölgede imalat sanayinin toplam hasarının 154 milyar 742 milyon TL olduğu iddia edilirken, turizmde hasarın büyüklüğü yaklaşık 2,2 milyar TL olarak hesaplandı. Zelzelenin vurduğu vilayetlerin en değerli geçim kaynağı olan tarımda ise tablo vahim. Tarım ve hayvancılıkta tespit edilen hasar 24,2 milyar TL olurken, yalnızca baraj ve göletlerdeki hasarın büyüklüğü 4,1 milyar TL olarak ölçüldü. Ağır hasarlı Malatya-Sultansuyu Barajı ile Osmaniye-Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin yine yapılması gerekiyor, orta hasarlı 4 baraj ise güçlendirme süreci yapılmadan faaliyete geçemeyecek.
Ekonomim‘den Merve Yiğitcan‘ın haberine nazaran, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, sarsıntı bölgesindeki hasar tespitlerine yönelik yayımladığı raporda felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL olduğunu açıklamıştı. Raporun detayına bakıldığında afetin bölgedeki ekonomik kesimler üzerinde yarattığı yıkımın boyutunun hayli yüksek olduğunu gözler önüne seriyor.
STOK HASARI 36,9 MİLYAR TL
Raporda, imalat sanayindeki hasarı tespit edebilmek için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen anket ve saha çalışmasına yer verilmiş. 11 vilayette toplam 8 bin 599 firma ile görüşülerek yapılan çalışmada, kelam konusu firmaların toplam hasarının 81 milyar 155 milyon TL olduğu öngörülüyor. Bu çalışmadan hareketle ortaya çıkan bölgedeki tüm imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın boyutunun da 154 milyar 742 milyon TL olduğu kestirim ediliyor. Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında ise imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın 21 milyar 906 milyon TL’sinin altyapı hasarı, 58 milyar 256 milyon TL’sinin bina hasarı, 37 milyar 610 milyon TL’sinin makine hasarı, 36 milyar 970 milyon TL’sinin de stok hasarı olduğu belirtiliyor.
47 BİN 581 İŞLETME BULUNUYOR
Depremin vurduğu Adıyaman, Adana, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa’nın 2021 yılı prestijiyle GSYH’ye katkısı toplamda 713,9 milyar TL iken, bölge vilayetlerindeki imalat endüstrinin Türkiye GSYH’si içindeki hissesinin yüzde 11,5 olduğu biliniyor. Rapora nazaran, 2022 yılındaki 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının yüzde 8,6’sını gerçekleştiren 11 vilayette 314’ü büyük, 779’u orta, 3 bin 769’u küçük ve 42 bin 719’u mikro olmak üzere toplamda 47 bin 581 işletme bulunuyor. Ayrıyeten bölgede 38 OSB’de yer alan 4 bin 997 firmanın 550 bin bireye istihdam sağladığı belirtilen raporda, 116 küçük sanayi sitesinde de (KSS) 31 bin 127 işyerinin yer aldığı bilgisi bulunuyor.
İşletme binalarındaki hasara bakıldığında, 536 bin 751 metrekarenin yıkıldığı tespit edilmiş durumda. Bunun 33 bin 375 metrekaresi büyük, 157 bin 672 metrekaresi küçük, 251 bin 904 metrekaresi mikro, 93 bin 800 metrekaresi orta ölçekli firmalara ilişkin. Ağır hasarlı tablosunda ise en büyük kayıp 531 bin 593 metrekare ile büyük ölçekli firmalarda. Orta ölçekli firmalardaki ağır hasarlı yapı büyüklüğü 501 bin 120 metrekare.
ARZ AÇIĞI İTHALATI ARTIRABİLİR
Yapılan birinci değerlendirmelere nazaran, OSB ve KSS üzere bölgedeki planlı sanayi alanlarında değerli bir hasar bulunmazken, sarsıntının imalat sanayii işyerleri üzerindeki en değerli ve telafisi güç olan tesirinin vasıflı işgücünde ortaya çıkan kayıp olduğu vurgulanıyor. Yanı sıra ihracata yönelik üretim yapan birtakım kuruluşlar ile bu kuruşlara orta malı üreten tesislerin yaşadığı sarsıntı hasarları nedeniyle üretim ve teslimattaki aksamalar sonucunda ihracatın olumsuz etkilenmesi bekleniyor. Üretime orta verilmesi nedeniyle kimi eserlerde oluşacak arz açığının ithalatla karşılanması da beklenen ihtimaller ortasında.
Deprem bölgesi tarım dalı için kıymetli merkezlerden. Raporda yer verilen istatistikler de bu değeri kanıtlıyor. Çünkü 2021 yılı itibariyle zelzele bölgesinde tarım dalının Türkiye GSYH’sine katkısı 61,3 milyar TL. Yani GSYH’nin yüzde 8,6’sı bölgedeki tarım dalı faaliyetlerinden gelmiş durumda. Edinilen bilgiye nazaran, ülkenin ziraî hasılasının yüzde 15,3’ü de sarsıntıdan etkilenen vilayetlerde üretiliyor. Gaziantep dışında kalan vilayetlerde ise tarımın iktisat içindeki hissesi ülke ortalamasının üzerinde. Tarım kesiminin toplam üretim içindeki hissesi Şanlıurfa’da yüzde 20,8, Kilis ve Diyarbakır’da yüzde 14, Adıyaman’da yüzde 13,1. Bölgenin 40,3 milyon dekar büyüklükteki tarım yeri varlığı Türkiye’deki tarım topraklarının yüzde 16,9’una tekabül ediyor. Öte yandan Türkiye’deki büyükbaş hayvan varlığının yüzde 13’ü, küçükbaş hayvan varlığının yüzde 17,8’i kelam konusu 11 vilayette bulunuyor. Rapora nazaran, tarım bölümünde meydana gelen hasarların toplamı birinci tespitlere nazaran 24,2 milyar TL seviyesinde.
HAYVAN TELEFİNİN BOYUTU 602,5 MİLYON TL
Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında, son datalara nazaran 8 bin 241 büyükbaş, 64 bin 260 küçükbaş, 42 bin baş da kanatlı hayvanın öldüğü tespit edildi. Ayrıyeten Adıyaman’da 533 bin, Malatya’da ise 168 bin civcivin telef olduğu belirlendi. Bu kapsamda, hayvan vefatları nedeniyle yetiştiricilerin 602,5 milyon TL kayba uğradığı iddia edilirken, zelzele bölgesinde bulunan 233 bin 230 ağıl ve ahırın 13 bin 284 tanesi yıkılmış durumda. Ayrıca bölgede bulunan yaklaşık 1,6 milyon arı kovanından 5 bin 756’sı ziyan gördü. Bunların tekrar temin edilmesinin maliyetinin ise 8,6 milyon TL olduğu kestirim ediliyor.
TMO DEPOLARINDA DA YIKIM VAR
Adana, Diyarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Hatay’da bulunan özel bölüme ilişkin 558 bin 250 ton kapasiteli 12 eser deposunun kapasite olarak yüzde 26,1’i ağır hasarlı, yüzde 33,4’ü orta hasarlı, yüzde 40,6’sı ise az hasarlı durumda. Bu hasarların toplam maliyetinin 221 milyon TL olduğu iddia ediliyor. Bölgede yer alan Toprak Mahsulleri Ofisine (TMO) ilişkin toplam 315 bin 100 ton kapasiteli 18 deponun kapasite olarak yüzde 9,5’i yıkık, yüzde 22,1’i orta hasarlı, yüzde 68,4’ü ise az hasarlı. Toplam hasarın da 81,6 milyon TL olduğu varsayım ediliyor.
Raporda yer verilen gereksinim tahliline nazaran, sarsıntıdan ziyan gören hayvanların telafisi için Ziraî Destekleme Bütçesine 580,3 milyon TL ödenek tahsis edilmesine muhtaçlık duyulduğu, hayvan yetiştiricilerine dağıtılmak üzere 2023 Mart ayı başına kadar alınmış ve önümüzdeki süreçte alınacak olan yem için 1 milyar TL ödenek muhtaçlığı olduğuna dikkat çekiliyor.
21 OTEL YIKILDI, 7 OTEL AĞIR HASARLI
Edinilen bilgiye nazaran, zelzele vilayetlerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme evraklı toplam 74 bin 352 yatak kapasiteli bin 30 tesis ile üretim etabında olan toplam 10 bin 686 yatak kapasiteli 39 tesis bulunuyordu. Turizm tesislerinin hasar durumuna bakıldığında Kahramanmaraş’ta 7, Adıyaman’da 7, Hatay’da 4 ve Malatya’da 3 olmak üzere toplamda 21 otelin yıkıldığı öğrenildi. Kolay konaklama turizm işletme evraklı tesislerde yıkılan otel sayısı ise 26. Raporda birinci tespitlere nazaran, yıkılan ve ağır hasarlı turizm tesislerinin varsayımı toplam maliyetinin 1 milyar 413 milyon TL olduğu belirtilirken, turizm tesislerine ait toplam maliyetin 2 milyar 157 milyon TL olduğu öngörülüyor.
BARAJ VE GÖLETLERDE YIKIM 4,1 MİLYAR TL
Tarım bölümünün altında yer alan sulama dalına ait tablo da çok iç açıcı değil. Çünkü Devlet Su İşleri’ne (DSİ) nazaran birinci etapta yapılan hasar tespit varsayımı 19,5 milyar TL. Baraj ve göletlerdeki hasar ise 4 milyar 105 milyon TL olarak hesaplanırken, bölgedeki en büyük 14 baraj ve gölete ait olarak da hasarın boyutunun 2,7 milyar TL olduğu öngörülüyor. Rapora nazaran orta hasarlı statüsündeki, Malatya Sürgü Barajı, Malatya Erkenek Göleti, Kahramanmaraş Kartalkaya Barajı ve Hatay Reyhanlı Barajı güçlendirmeyle sürecine devam edebilecek. Fakat ağır hasarlı durumdaki Malatya Sultansuyu Barajı ile Osmaniye Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin yine yapılması gerekiyor. Öte yandan sulama tesislerindeki hasar ise 11,07 milyar TL’yi bulmuş durumda.