Cumhuriyet devrinin toplumcu-gerçekçi muharrirlerinden olan Sabahattin Ali, devrinin en çok okunan ve bilinen muharrirlerin başında gelmektedir. Ülkeden kaçarkan gizemli biçimde ve gümümüzde bile hala aydınlatılmayan bir cinayete kurban giden Ali’nin yapıtlarını daha çok okumak ve bilmek gerekiyor.
Sırça Köşk kitabı da bunlardan birini teşkil ediyor. Yayınlandığında devrin hükümetini ve idaresini eleştirdiği için yasaklanan kitap, daha sonra yıllarda basımı hür oldu.
Sırça Köşk’te müellifin Anadolu’dan bir demet hikayesidir..
1947 yılında yayınlanan Sabahattin Ali’nin birkaç kısa hikayesinden ve büyüklere masallar biçiminde tabir edilebilecek masallarından oluşan Sırça Köşk, periyodun devlet idaresine ve sistemine eleştirel bir bakış sunmaktadır.
Kitap, bir devir yasaklı kitaplar ortasında yerini aldı. Daha sonraki devirlerde kitap üstündkei yasak kalkınca; hoş hikayelerin yer aldığı eser gerçek sahibi olan okurlarla buluştu.
“Can Kurtaran” isimli hikayesinde müellif, mukadderatına boyun eğmiş bir bayanın kıssasını anlatıyor.
O hikayeden bir kesim…
“Ölümden beter doğum sancıları”
“Bir akşam üzeri Anadolu köylerinden birindeki küçücük bir kulübeden canhıraş çığlıklar yükselmektedir. Doğumunu bir türlü gerçekleştiremeyen Asiye, ikindiden beri tabir yerindeyse mevtten beter doğum sancıları çekmektedir. Köyün ebesi bir şey bulamamış, komşu köyün ebesini de çağırtmıştır. Asiye’nin kocası İbrahim ise, çaresizliğin verdiği ağır başlılıkla, konutun kapısı önüne çökmüş, bir haber beklemektedir. Komşu köyün ebesi içeri girdiğinden belirli ise kızın çığlıkları uygunca artmıştır. Sonunda iki ebe birden dışarı çıkar ve İbrahim’e doğumu gerçekleştiremediklerini, kızı şehire götürmesi gerektiğini, yoksa bebeğin de anasının da öleceğini söylerler. İbrahim de çaresiz öküz arabasının gerisine attığı döşek ve yorganın üstüne gencecik karısını da koyar ve yollara düşer. Sabaha karşı hastaneye vardığında ise ümidi uygunca kırılmıştır. Zira alanı olmadığı halde birçok ameliyat yaptığı için daha evvelce kentteki özel muayenehanenin sahibi, Hekim Mutena Cankurtaran tarafından şikayet edildiğinden, ameliyat yapamayacağını söyler. Ne kadar yalvarıp yakarsa, oraya verecek parası olmadığını söylese de, hekimi ikna edemez. Bunun üzerine Asiye’yi aldığı üzere Mutena Cankurtaran’a götürür. Lakin bu hekim da çok para istemektedir. Hekimle bir kağıt imza atarak Asiye’yi çabucak ameliyata almalarını, öküzlerden birini satıp döneceğini söyler.”
“Döndüğünde çoktan ölmüştü”
“Döndüğünde bebeğinin öldüğünü, karısının ise yeterli olduğunu öğrenir. Ancak hekim meyyit bebeği çıkardığı için de ayrıyeten para istemektedir. İbrahim öbür öküzü, arabayı ve hatta içindeki yatak yorganı da satar lakin parayı birleştiremez. Tabip Mutena Cankurtaran da Asiye’yi İbrahim’e vermez. Asiye hasta haliyle muayenehanede çalışmaya, geceleri ise pis bir döşekte yerde yatmaya başlar. İbrahim daima gidip gelmekte, karısını almak için elinden geleni en düzgünü yapmaktadır. Lakin hekim nuh der peygamber demez. Sonunda bir gün canına tak eden İbrahim hekimin karşısına çıkar ve Asiye’nin hayrını görmesini, köyde diğer bayan mı olmadığını söyler. Hudutla kapıyı çeker ve çıkıp masraf. O sırada tabibin kapısına sinmiş ağlayan Asiye’yi görmemiştir bile. Asiye, gece yarısı ağlayarak hastaneden kaçar ve yalınayak köyün uzun yolunu meblağ. Bir yandan ağlayıp, bir yandan İbrahim’in kelamlarını tekrar etmektedir: “Bana köyde karı yok, a!” Bu sırada açılan yarasından oluk oluk kan akmaktadır. Sabaha karşı köylüler onu bulduğunda, çoktan ölmüştür.”
“Namuslu adam kalmamış dünyada”
“Namuslu adam kalmamış bu dünyada iki gözlüm. Müslümandır, namazında, orucundadır, hakkımızı yemez diyorduk fakat; biz onun hatırını saydıkça o, bizim zirvemize bindi. Eh, artık çoçuk değiliz , yemiyoruz bu numraları, değil mi ya ? … Bak, anlatayım sana başindan da, bana hak ver. Mektebi biteremedi peder ne kadar uğraş ettiyse olmadı işte. Binbaşiydı kendisi… Süvariydi lakin , avantanın yolunu bulurdu. Adanadolu’yu gezdik, dolaştık, her yerde paşa çoçuğu üzere yaklaştık. Hangi okulda olsa, imtihana yakın peder, öğreretmelerle bir konuşur , sıkıntıyı yoluna kordu. Askerlikle ilgili olmayan hoca vcar mi? Neyse efendim, İstanbul’a naklolduk. Güya pedere lütfetmişler… Ortada bizim tahsil yandı. Pederin öğretmenlere kelamı geçmez oldu. İstanbul’da binbaşıya kim bakar? Paşalar bile ürketmeden sayılmıyor. Ne demiş hani : ‘’ Kim ipler Yalova Kaymakamını! ‘’ değil mi ya… iki sene üst üstte çaktık. Dokümanlı olduk. Özel liseye devam edecektim, peder emekliye ayrıldı, erdesi sene de sizlere ömür. Biz de üsküdar’da, toptaşı’na yakın ahşap bir konut bıraktı. Gerisinden hemşire bir bobstil koca buldu, aldı başina gitti. Biz kaldık mı valde ile… Meskenin masrafı var, bizim giysimiz var ; kahveye çıkıyoruz , birkaç arkadaş saza, pilaja, gidecek oluyoruz. Babamın vaktindeki pokerlerden vazgeçtim hani kahvede birer çayına tavla tavla bile oynayamaz olduk. Pederin Malata Şube Reisliği vaktinde valdeye aldığı bilezikler, siirt kilimleri, Avanos halıları birer birer yürüldü. Kocakarı dır dır eder, ‘’ oğlum, bir iş tutmayacak mısın, halimiz ne olacak? diye.” – Hakkımızı Yedirmeyiz!”
Kült eser: Kürk Mantolu Madonna
Cumhuriyet devri muharrirlerinden olan Sabahattin Ali, yazın dünyamıza pek çok eser kazandırdı. Sabahattin Ali, denilince onun kült yapıtı Kürk Mantolu Madonna kitabı aklımıza gelir. Bunun yanında İçimizdeki Şeytan, Kuyucaklı Yusuf üzere çok okunan kitaplara da imza attı.
Usta müellifin Sırça Köşk kitabının kıymeti de saydıklarımızın altında değil. Son derece dokunaklı ve toplumun kıymet yargılarından oluşan hikayeler barındırıyor Sırça Köşk.
Sayfa: 160
Öykü derlemesi kitabı…
Sırça Köşk, Sabahattin Ali’nin 1944-47 ortası kaleme aldığı hikayelerinden derlenerek okura sunulmuştur. Kitap, 13 hikaye ve 4 masaldan oluşuyor. Birinci baskısı 1947’de yapılmış ve çabucak o yıl, içeriği nedeniyle Bakanlar Konseyi tarafından dağıtım yasağı ve toplatma kararı alınmıştır.
Gündelik hayatta her an rastlayabileceğimiz cinsten insanların hikayeleri, sade ve akıcı bir lisanla ete kemiğe bürünüyor.
Anadolu gerçekliği müellifin güçlü gözlemciliğiyle buluşunca; okur, hikayelerde geçen ömürleri ve olayları kılcal damarlarına kadar hissediyor adeta.
Otobiyografi özelliğinde
Yazar, Sırça Köşk’teki her bir hikayesinde kendi ömrünün izlerini, yer ve yerlerin eşliğinde sunuyor okura. Bu manada bir otobiyografik anlatının varlığından da kelam edebiliriz.
Sabahattin Ali
Güçlü bir tenkit ve başkaldırı…
Öyle ki, o yazın ve niyet seyahatinin onu cinayete kadar götüren atmosferini adım adım takip edebiliyorsunuz. Özellikle Sırça Köşk masalı periyodun hükümran sistemine hem güçlü bir tenkittir hem bir başkaldırı…