İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde Türkiye’nin tam egemenliğini sağlayan ve Rusya-Ukrayna savaşıyla kıymeti yine ortaya çıkan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasının 86. yıldönümü kutlanıyor.
İkinci Dünya Savaşı’na giden süreçte milletlerarası ortamda değişen durum ve silahlanma yarışı sonucu Türkiye, değişen şartlar karşısında Boğazlar’ın yine ele alınması için Lozan’a taraf ülkelere 10 Nisan 1936’da nota gönderdi. Olumlu bakılması üzerine Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya, Sovyetler Birliği, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya ve Avustralya temsilcilerinin iştirakiyle 22 Haziran’da İsviçre’nin Montrö kentinde toplanan konferans 20 Temmuz 1936’da imzayla sonuçlandı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle Türkiye, boğazlar üzerinde daha evvel kısıtlanmış olan hakları geri aldı.
ÖNEMİ TEKRAR ANLAŞILDI
Rusya’nın Ukrayna’ya açtığı savaşla birlikte Montrö’nün kıymeti tekrar anlaşıldı. Daha evvel “Montrö Türkiye’ye ne kazandırmıştır, ne kaybettirmiştir?” tabiriyle mukaveleyi tartışmaya açma emelli açıklamalar yapan iktidar temsilcileri, savaşla birlikte sözlerini Montrö’nün kıymeti tarafında değiştirdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Montrö’nün ülkemize verdiği yetkiyi, krizin tırmanmasının önüne geçecek biçimde kullanma kararındayız” açıklamasının sonrası Türkiye, tüm ülkelere savaş gemilerinin boğazlardan geçmemesi tarafında telkinde bulundu. Savaşın başladığı 24 Şubat’tan bu yana Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelerden rastgele bir savaş gemisi giremedi.
“EMEKLİ AMİRALLER”
TBMM Lideri Mustafa Şentop’un geçen yıl İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tartışmalarında “Cumhurbaşkanı Türkiye’yi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden de, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nden de çekebilir mi?” sorusuna “Evet yapabilir” cevabı vermesi üzerine büyük tartışma yaşanmış, 4 Nisan 2021’de 104 emekli amiral Montrö’ye sahip çıkan ortak açıklama yapmıştı. Bunun üzerine emekli amiraller hakkında “Devletin güvenliğine ve anayasal tertibe karşı kabahat işlemek için anlaşma” suçlamasıyla soruşturma başlatılmış, çok sayıda emekli amiral gözaltına alınmıştı. Emekli amiraller hakkında açılan dava sürüyor.
“KANAL İSTANBUL” TARTIŞMASI
İktidarın “çılgın projesi” Kanal İstanbul’un açıklandığı periyotta Montrö’nün nasıl etkileneceği de tartışma konusu oldu. Birtakım yorumcular bilhassa ABD üzere Montrö’den rahatsız olan ülkelerin “Kanal İstanbul’u, Montrö’yü delmek için kullanmak isteyebileceğini” savunurken birçok milletlerarası hukukçu, kanal yapılsa dahi Montrö’deki Karadeniz’e geçiş düzenlemelerinin devam edeceğini vurguluyor.