Kürt Lisan Hareketi (HezKurd), “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürtçe Politikaları” başlıklı 23 unsurluk rapor hazırladı. Türkçe, İngilizce ve Kürtçe kitapçıklar halinde basılacak rapor, Meclis çatısı altındaki tüm siyasi parti ve milletvekillerine, Cumhurbaşkanlığı’na, bakanlıklara ve STK’lere sunulacak. Raporun İngilizce çevirisi ise Birleşmiş Milletler ve Avrupa Parlamentosu ile Avrupa’daki STK’lere gönderilecek.
HezKurd tarafından hazırlanan raporda, Osmanlı’ya işaret edilerek, “İmparatorluk bakiyesi üzerine bir ulus-devlet olarak kurulan Türkiye Cumhuriyeti tarafından, kuruluşundan kısa bir mühlet sonra imparatorluğun çok-etnili, çok-dinli, çok-mezhepli, çok-dilli ve çok-kültürlü yapısını ortadan kaldırmak için bir dizi siyaset devreye konulduğuna” dikkat çekildi.
1924 Anayasası’yla birlikte üniter bir yapıya kavuşan Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkede konuşulan başka lisanların kamusal hayattan çıkarılması için büyük bir efor harcandığına vurgu yapılan raporda, “Kemalist rejim tarafından özellikle Kürtçeye yönelik neredeyse kamusal hayatın tamamında inkâr, yasak ve sansür devreye konuldu” denildi.
‘KÜRTÇE KONUŞANLARA PARA CEZASI KESİLDİ’
İl ve belediye meclislerinde kabul edilen çok sayıda kararla Kürtçe konuşanlara para ve mahpus cezasının verilmesinin tedavüle konulduğu hatırlatılan raporda, şu tabirler kullanıldı: “Meclis kararları, Kürtçenin okul, hastane, belediye, adliye, hapishane vb. üzere kamu kuruluşlarına ek olarak çarşıda, pazarda, sokakta, kahvede, yani gündelik hayatın hiçbir yerinde konuşulmasına müsaade vermiyor, Kürtçeyi yalnızca konut içerisine hapsediyordu. Elbette, Kürtçeye dair tüm “yasal”, “hukuki” ve lokal kararların, Kürtler ortasında büyük oranda karşılık bulmadığı ve Kürtçenin tüm inkâr, yasak, sansür ve baskılara karşın varlığını geniş ölçekte devam ettirdiği, malumun ilanıdır. Lakin Kürt coğrafyasında 1980 sonrasında süratli çağdaşlaşmaya, kentleşmeye, okullaşmaya, okur-yazarlığa, köyden kente göçlere, köylerin yakılmasına/boşaltılmasına, televizyon, radyo, gazete ve internet üzere kitle bağlantı araçlarının yaygınlaşmasına bağlı olarak yeni nesillerin Kürtçeyi bilme/öğrenme oranlarının süratle bir düşüş yaşadığı da farklı bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır.”
Raporun 2’nci unsurunda, “1924 Anayasası’nın kabulüyle Kürtler ve Kürtçe yok sayılmış ve Kürtler ‘Dağ Türkü’, Kürtçenin ise Türkçenin bir diyalekti olduğu tedavüle koyulmuştur. Açıkça belirtmek gerekirse, 1924 Anayasası’nda hem Türkçenin tek resmi lisan olarak kabul edilmesi hem de anayasada herkesin Türk olduğuna vurgu yapılması Türkçe dışındaki lisanların tasfiyesi için başat bir destek noktası olmuştur” denildi.
Raporda, Genel Müfettişlik bölgelerine değinilip, ‘Türkçe dışında lisan konuşanların İskan Kanunu ile Vilayetler İdaresi Kanunu’na muhalefetten cezalandırılmasının da Türkçenin yaygınlaştırılması için başvurulan yolardan biri’ olduğu belirtilerek şunlara yer verildi: “13 Ocak 1928’de Darülfünun Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti’nin başlattığı ‘Vatandaş, Türkçe konuş!’ kampanyası da Kürtçenin baskı altına alınmasında kıymetli bir kilometre taşı olmuştur. Kampanyayla hem gayrimüslimler hem de anadili Türkçe olmayan Müslüman topluluklar kamusal alanlarda Türkçe konuşmaya zorlanarak Türkçenin yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.”
DARBEDEN SONRA BASKILAR ARTTI
Rapora nazaran, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bugüne dek Kürtçeye dair siyaset ve pratiklerin kronolojisi şöyle:
????”27 Mayıs 1970 darbesinden sonra Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, ‘Kürt diye bir milletin olmadığını’ ve ‘Kürdüm diyenin hızına tükürülmesi gerektiğini’ söyleyerek Kürtler ve Kürtçe üzerindeki baskıların artmasının fişeğini ateşledi. 1961’de devletin takviyesiyle Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü kurularak kelam konusu enstitü tarafından çıkarılan mecmua ve kitaplarda Kürt diye bir milletin olmadığı, Kürtçenin de Türk lehçelerinden biri olduğu söylemi yaygınlaştırılmaya çalışıldı.
????1970-1992 ortasında faaliyet gösteren partilerden Türkiye Personel Partisi (TİP), Türkiye İşçi Partisi (TEP), Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) ve Sosyalist Parti (SP) Kürtlerin lisan ve kimliklerinin ‘varlığını’ tanıdıkları için “Devletin ülkesi ve milletiyle parçalanamaz bütünlüğünü bölmek”, “Ülkede azınlıklar bulunduğunu ileri sürmek, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulmasını amaçlamak” ve “Partiyi bölge ve ırk aslına dayandırmak” münasebetleriyle kapatıldı.
????5 Mayıs 1972 tarihinde çıkarılan 1587 sayılı Nüfus Kanunu’nun 16. unsurunda yer alan ‘mili kültürümüze, ahlak kuralarına, örf ve adetlerimize uygun düşmeyen yahut kamuoyunu inciten isimler konulmaz’ hususu ile çocuklara Kürtçe isim verilmesi engellenmiştir.
????12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra kabul edilen 1982 Anayasası’nda yer alan ‘(Devletin) lisanı Türkçedir’ hususuyla birinci kez Anayasa’ya anadil yasağı girmiş oldu. Anayasanın “Düşüncelerin açıklanmasında ve yayınlanmasında kanunla yasaklanmış olan rastgele bir lisan kullanılamaz”, “(…) Türkçeden diğer hiçbir lisan eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına anadilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez” ve “Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı herkes Türk’tür” unsurları hem Kürtlüğü, hem de Kürtçeyi inkâr ediyordu. Daha açık bir sözle, kelam konusu unsurlar, Kürtçenin öğretilmesine hiçbir halde imkân tanımıyordu.
????1990’lardan 2010’lu yıllara dek çok sayıda Kürt Partisi “Devletin ülkesi ve milletiyle parçalanamaz bütünlüğünü bölmek”, “Ülkede azınlıklar bulunduğunu ileri sürmek, azınlık yaratarak millet bütünlüğünün bozulmasını amaçlamak”, “Partiyi bölge ve ırk aslına dayandırmak” ve “Türkçe dışındaki lisanlarda siyasi propaganda yapmak” üzere münasebetlerle kapatıldı.
????2001-2009 yılları ortasında Avrupa Birliği ahenk paketleri çerçevesinde yapılan çok sayıda ıslahatla Kürtçenin önündeki birtakım mahzurlar kaldırıldı ve Kürtçenin eğitimde, siyasette, medyada, basında ve gündelik hayatta kullanılması mümkün kılındı. 2002’de inanılmaz halin kaldırılması, 2004’te Devlet Güvenlik Mahkemeleri’nin ve 2012’de de özel yetkili mahkemelerin kapatılması, Kürt lisanı ve kültürünün görece bir nefes almasını sağladı. Yargı alanındaki bu ıslahatlar dışında anayasa ve maddelerde Kürt lisanı ve kültürünün önündeki birçok yasak ve mani de tedricen ortadan kaldırıldı.
????2001-2009 yılları ortasında, kelamı edilen demokratik ıslahatlara karşın Kürt lisanı ve kültürü baskı altında tutulmaya devam edildi. Bu cümleden olarak, davet edildikleri ABD’de sekiz lisanda müzik söyleyen Diyarbakır Sur Belediyesi Çocuk Korosu’ndan üç çocuğa, 1940’ta yazılmış ‘Ey Raqip’ isimli Kürtçe bir marş okudukları için “terör örgütü propagandası yapmak”tan beş yıl istemiyle dava açıldı ve koroda vazife alan öğretmene on ay ceza verildi. Kelamı edilen yıllarda “Hapiste annesiyle Kürtçe konuşmak”, “cep telefonuyla sokakta Kürtçe konuşmak”, “parka Kürtçe çiçek ismi vermek”, “Kürtçe bayram tebriği yollamak”, “Türkçe seçim konuşması yaparken geriye dönüp Kürtçe su istemek”, “q, w, x harflerini kullanmak”, “oğullarının mezarına Kürtçe ‘Şehidin ruhuna el Fatiha’ yazdırmak” vb üzere çok sayıda olay isimli ve idari takibata uğradı. Ek olarak, Diyarbakır Sur Belediye Lideri Abdullah Demirbaş, turizm broşürlerini Türkçe dışında beş başka lisanda (Kürtçe, Ermenice, Süryanice, İngilizce, Rusça) bastırınca Danıştay tarafından vazifeden alındı.
????Kürtçenin basında, medyada, akademide, okullarda, matbuatta, gündelik hayatta ve kamusal alanın öteki tüm alanlarında görünür olması, 2009 ile 2015 yılları ortasında tedavüle konulan demokratikleşme reformlarıyla mümkün olabilmiştir. Öteki bir sözle, Temmuz 2009’da yürürlüğe konulan “Milli Birlik ve Kardeşlik Projesi” ve 2013’te başlatılan “Çözüm/Barış Süreci” Kürt lisanı ve kültürünün önündeki çok önemli manilerin kaldırılması manasına geliyordu.
????Farklı lisan ve lehçelerin öğrenilmesi, geliştirilmesi ve yayını hakkında yapılan değişiklikler sonucunda 1 Ocak 2009’da TRT 6 (Şeş-Kurdî) ismiyle tam gün yayın yapan Kürtçe tv kanalı yayına başladı. Mart 2009’da Kürtçe mevlit, Şubat 2011’de Kürtçe hutbe başladı. 2012 yılında www.trtxeber.com ismiyle Kürtçe haber sitesi yayına başladı. Türkiye’nin resmi haber sitesi olan Anadolu Ajansı’nda (AA) 1 Eylül 2013 tarihinde Kürtçe yayın başladı. Kürtçe Haberler Servisi, siyaset, iktisat, spor, turizm, ömür, kültür-sanat başlıkları altında Türkiye ve dünyada yaşanan gelişmeleri, Kurmancca ve Soranca olarak, fotoğraflı ve manzaralı olarak bölge medyasına servis ediyor.
????2009’da başlatılan “Milli Birlik ve Kardeşlik Projesi”nin ardından Diyarbakır Valiliği Davet Merkezi Kürtçe hizmet vermeye başladı. Urfa’da iki farklı mahkeme, Kürtçe savunmayı kabul etti. BDP başkanı Selahattin Demirtaş TBMM’de küme toplantısında Kürtçe konuştu. Diyarbakır Başsavcılığı, çok lisanda istikamet levhalarıyla ilgili “kovuşturmaya yer olmadığı” kararını verdi. Diyarbakır Sur Belediyesi, ailelere her gece bir masal okuması için 365 masallık Kürtçe kitap bastırdı.
????2009 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi bünyesinde Türkiye’de Yaşayan Lisanlar Enstitüsü ismiyle bir enstitü açıldı. 2010 yılında mezkûr enstitüye bağlı olarak kurulan Kürt Lisanı ve Kültürü ana bilim kısmında tezli ve tezsiz yüksek lisans programları açıldı. Daha sonra Dicle, Bingöl, Van Yüzüncü Yıl ve Siirt üniversitelerine bağlı Türkiye’de Yaşayan Lisanlar Enstitüsü ve Toplumsal Bilimler Enstitüsü bünyesinde Kürt Lisanı ve Kültürü, Kürt Lisanı ve Edebiyatı ve Zaza Lisanı ve Edebiyatı ismiyle yüksek lisans ve doktora eğitimi veren programlar açıldı. Bingöl Üniversitesi, Muş Alparslan Üniversitesi ve Dicle Üniversitesi’nde Kürt Lisanı ve Edebiyatı ve Zaza Lisanı ve Edebiyatı ana bilim kollarında doktora seviyesinde eğitim verilmektedir. Kelamı edilen ana bilim kollarında çok sayıda Kurmancî ve Zazaki tez yazıldı. Dicle Üniversitesi’nde tezlerin Kürtçe yazılmasının önündeki pürüz Ağustos 2021 tarihinde yapılan yönetmelik değişikliğiyle ortadan kaldırıldı.
????2010 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi ve Muş Alparslan Üniversitesi Edebiyat/Fen Edebiyat Fakültesi bünyesinde lisans eğitimi veren Kürt Lisanı ve Edebiyatı kısmı açıldı. 2012 yılında Munzur Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde Zaza Lisanı ve Edebiyatı kısmı kuruldu. Tekrar birebir yıl Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde bulunan Doğu Lisanları ve Edebiyatları kısmına bağlı olarak Kürt Lisanı ve Edebiyatı ana bilim kısmı açıldı. 2013 yılında Bingöl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi bünyesinde Doğu Lisanları ve Edebiyatı Kısmına bağlı olarak Kürt Lisanı ve Edebiyatı ile Zaza Lisanı ve Edebiyatı programı açıldı. Birebir yıl Batman Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi bünyesinde bulunan Doğu Lisanları ve Edebiyatları kısmına bağlı olarak Kürt Lisanı ve Edebiyatı ana bilim kısmı açıldı.
????2012 yılında İlköğretim Kurumları Haftalık Ders Çizelgesinde yapılan değişiklikle seçmeli dersler ortasında haftada iki saatlik Yaşayan Lisanlar ve Lehçeler dersi konuldu. Birinci yıllarda on binlerce Kürt öğrenci Kurmancî ve Zazaki derslerini seçerken, 2015 yılında tahlil sürecinin sona erdirilmesinden sonra ülkedeki politik havanın da tesiriyle bahse husus dersleri seçen öğrencilerin sayısında süratle bir düşüş yaşandı.
????2010 sonrasında yürürlüğe konulan demokratikleşme ıslahatları çerçevesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü 2010’da Kürt şair ve ozan Ehmedê Xani’nin ‘Mem û Zîn’ isimli yapıtını, 2012’de Melayê Cîzîrî’nin ‘Divan’ını, 2014’te Feqîyê Teyran’ın ‘Divan’ını, 2015’te de Molla Hüseyin Batêyî’nin ‘Mewluda Nebî’sini ve 2019’da Pertew Begê Hekkarî’nin ‘Diwan’ını Kürtçe-Türkçe yayımladı. Türk Lisan Kurumu 2014 yılında ‘Kurdî-Tırkî & Tırkî-Kurdî Ferheng’ ismiyle Kürtçeden Türkçeye, Türkçeden Kürtçeye iki lisanlı bir kelamlık yayımladı ve bir yıl sonra 2015’te Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü de ‘Qur’ana Piroz’ ismiyle Kürtçe meal yayımladı.
????Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Destekleme Heyeti Kürtçenin ağır kullanıldığı Annemin Müziği ve İki Lisan Bir Bavul isimli sinemalara maddi dayanak sağladı. Ayrıyeten Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü 2013 yılından itibaren Kürtçe edebiyatın değerli yapıtlarını Kürtçe sahnelemeye başladı.
????TRT ve Diyarbakır Valiliği’nin ortak çalışmasıyla 2012 yılında Kürtçe bir albüm hazırlandı. ‘İl Vilayet Türkülerimiz Diyarbakır- 2’ ismiyle Kürtçe hazırlanan albümde ünlü Kürt dengbêjler Mıhemed Arîf Cizrawî, Ayşe Şan, Hesen Cizrawî ve Aram Tigran’ın söylediği on dokuz Kürtçe kilam/stran yer alıyor. Ayrıyeten albümde, Suriyeli Kürt şair Seydayê Tirej’in şiiri olan ve hala Avrupa’da yaşayan Kürt sanatçı Şivan Perwer’in besteleyip okuduğu ‘Ey Bılbılê Dılşad-Ey Mesut Bülbül’ stranı da bulunuyor.
????TBMM’nin 2011 yılında 24. Devir milletvekillerini tanıtmak için hazırladığı TBMM Albümü’nde milletvekillerinin bildiği lisanlar ortasında birinci kere Kürtçeye [Kurmancî ve Zazakî] yer verildi.
????Ocak 2013’te ilgili mevzuatta yapılan değişiklikle sanığın savunmasını “kendisini daha yeterli söz edebileceğini beyan ettiği diğer bir lisanda yapabilme imkânı” getirilmiştir. Bu değişiklikle Kürtçe anadilde savunmanın önündeki maniler ortadan kaldırılmıştır.
????13 Mart 2014 tarihinde yürürlüğe giren 6529 sayılı Temel Hak ve Hürriyetlerin Geliştirilmesi Emeliyle Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile köy isimlerinin re’sen değiştirilmesine yol açan karar kaldırılarak köylere eski isimlerinin verilmesinin önündeki mahzur ortadan kaldırıldı. Bu kanuna binaen Kürt coğrafyasındaki birtakım köy isimleri Kurmancî ve Zazakî yepyeni isimleriyle değiştirildi. Tıpkı kanunla siyasi partilerin kapatılması zorlaştırıldı.
????13 Mart 2014 tarihinde yürürlüğe giren 6529 sayılı Temel Hak ve Hürriyetlerin Geliştirilmesi Maksadıyla Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Türkçe alfabede bulunmayan W, Q, X harflerinin kullanımının önündeki mahzur ve yasaklar kaldırıldı. Bu değişiklikle Kürtçe şahıs isimleri ve yer isimleri başta olmak üzere öbür tüm alanlarda Kürtçe harflerin kullanılması hür oldu.
????Türkiye’de 2001-2015 yılları ortasında yaşanan tüm bu görece demokratikleşme reformlarıyla Kürt lisanı ve kültürü önemli manada görünür oldu ve buna bağlı olarak lisanda ve kültürde önemli gelişmeler yaşandı. Lakin 2015’te “Çözüm Süreci”nin sona erdirilmesi ve ardından 15 Temmuz 2016 darbesinin yaşanmasıyla birlikte devlet, süratli bir biçimde eski milliyetçi, merkeziyetçi ve asimilasyonist kodlarına dönüş yaptı. Bu sert dönüş, Kürt lisanı ve kültürü ile ilgili çok sayıda kazanımın tekrar yasak, inkâr ve cezayla karşılanması manasına geliyordu. 2015’ten bugüne devletin otoriter bir konum benimsemesi, Kürtçenin basında, medyada, matbuatta, müzikte, tiyatroda, akademide, okullarda, gündelik hayatta ve kamusal alanda yine kriminalize edilmesini beraberinde getirdi. Pek olağan olarak bu da Kürtçenin yine konut içine hapsedilmesi demekti.
2015 SONRASINDA NELER YAŞANDI?
2015 sonrasında devletin Kürt lisanı ve kültürüne yaklaşımını aşağıdaki örnek olaylar dolayımında özetlemek mümkündür:
????Devletin 2015 sonrasında yine otoriter ve milliyetçi bir paradigma benimsemesiyle birlikte Kürt Lisanı ve Edebiyatı ile Zaza Lisanı ve Edebiyatı kısımlarına olan ilgi de gözle görülür oranda azaldı. Ek olarak, mezkûr kısım mezunlarının 2015 sonrasında öğretmenlik mesleğine neredeyse hiç atanmaması (yılda 1-3 kişi atanmakta); gardiyanlık ve polislik başta olmak üzere öteki meslek müracaatlarında direkt elenmeleri, kelam konusu kısımlara olan ilginin azalmasında değerli oranda tesirli olmuştur. Açıkçası, Kürt Lisanı ve Edebiyatı ile Zaza Lisanı ve Edebiyatı kısımlarından mezun olan öğrencilerin her türlü resmi/özel kurum ve kuruluşlarda istihdam edilmeleri fiili olarak engellenmiştir. Bu da Kürtçe kısımların etkisizleştirilmeye ve işlevsizleştirilmeye çalışıldığını açıkça gözler önüne sermektedir.
????Tüm bunlar, birtakım üniversitelerde okutulan seçmeli Kürtçe dersinin müfredattan çıkarılmasıyla ve öğrencilerin Kürtçe dersini seçmemesiyle sonuçlanmıştır.
????Devletin yine fabrika ayarlarına dönerek otoriter ve milliyetçi siyaset ve pratikler tedavüle koyması ilköğretimdeki seçmeli Kurmancî ve Zazakî derslerine olan ağır ilgiyi de minimize etti. Ulusal Eğitim Müdürlükleri ve okul yönetimlerinin seçmeli dersleri açmada ayak diretmeleri, Kurmancî ve Zazakî öğretmen atamalarının yetersizliği, okul yönetimlerinin öğrenci ve velileri seçmeli din derslerine yönlendirmeleri ve ailelerin fişlenme korkusu, seçmeli Kurmancî ve Zazakî derslerin tercih edilmemesinde değerli rol oynamaktadır.
????2021 yılında Kürt Lisan ve Kültür Ağı ile Kürt Milletlerarası Muharrirler Birliği’nin (Kürt PEN) ortaklaşa hazırladığı rapora nazaran; son dört yılda Kürt yayınevlerine ilişkin 31’i Kürtçe olmak üzere, 109 kitap yasaklandı. Bu süreçte birtakım Kürt yayınevleri para cezasına, kimi muharrirler ise mahpus cezasına çarptırıldı.
????Çözüm sürecinde özgür olan Kürtçe vaaz ve hutbe, 2015 sonrasında tekrar çeşitli baskı ve yasaklara maruz bırakıldı. Bu yasakların ve baskıların en somut örneği, 2015-2021 ortasında çok sayıda mele ve seydanın Kürtçe vaaz ve hutbe vermelerinden ötürü gözaltına alınmaları ve tutuklanmalarıdır.
????15 Temmuz darbesinin çabucak ardından 21 Temmuz 2016 tarihinde ilan edilen ve 19 Temmuz 2018 tarihinde sona erdirilen OHAL periyodunda Kanun Kararında Kararnameler (KHK) ile Kürt çalışmaları yapan çok sayıda akademisyen ile Kürtçe kurs veren çok sayıda öğretmen vazifelerinden ihraç edildi. Kürt çalışmaları yapan kimi akademisyenlerin de kontratları yenilenmedi yahut mobbingden ötürü istifa etmek zorunda bırakıldı.
????21 Temmuz 2016’da ilan edilen ve iki yıl müddet OHAL devrinde Kürt coğrafyasında onlarca Kürt belediyesine kayyum atandı. Kürt belediyelerine atanan kayyumlar, başta Kürt lisanı, kültürü ve edebiyatı olmak üzere Kürtlüğe ilişkin neredeyse tüm mirası kriminalize ederek ortadan kaldırma teşebbüsünde bulundular. Bunun sonucunda Kürtçe eğitim veren okullar, kreşler ve kurslar kapatıldı. Kürt belediyelerine kayyum atanmasının akabinde Kürtçe ile ilgili çalışmalar yapan kurumların tamamı kapatıldı. Bu bağlamda belediyelerin Kürtçe internet siteleri, Kürtçe tabelalar ve Kürtçe eğitim dayanak meskenleri kapatıldı.
????Kürtçe sokak, meydan, cadde isimleri kaldırıldı, yasaklandı. Belediyelerin açtığı kitap fuarları Kürtçe yer yer verilmeden gerçekleştirilmeye başlandı. Ek olarak, hem Kürt coğrafyasında hem de Türkiye metropollerinde Kürt lisanı, kültürü ve edebiyatı ile ilgili faaliyet sürdüren çok sayıda vakıf, dernek, STK, enstitü, radyo, televizyon, gazete, internet sitesi kapatıldı. Kürt lisanı, kültürü ve edebiyatı ile ilgili çalışmalar yapan İstanbul Kürt Enstitüsü ve Kurdî-Der üzere kuruluşlar bir kararnameyle kapatıldı. Kitap fuarlarında Kürt yayınevlerine stant verilmedi ve Kürtçe yayınların sergilenmesi geniş ölçekte engellendi. Kelamı edilen yasak ve baskılar, kurumsal Kürt çalışmalarını büyük oranda kesintiye uğrattı.
????Dicle Üniversitesi 4 Haziran 2017 tarihinde “Dicle Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğretim ve İmtihan Yönetmeliği” başlıklı yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle üniversite bünyesinde Kürtçe tez yazımı engellenmiştir. Yönetmeliğin ilgili unsurunun kamuoyunda ve basında önemli tenkitler alması sonrasında Dicle Üniversitesi 09.08.2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan ‘Dicle Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve İmtihan Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’ başlığıyla yayımlanan karara nazaran Dicle Üniversitesi’nde Kürt Lisanı ve Edebiyatı kısımlarında tezler Kürtçe yazılabilecek. Yönetmeliğe “açılacak derslerin öğretim lisanı, programın lisanı yahut o programla ilgili olan öteki bir lisan ve lehçe olabilir” ibaresi eklenirken, “tezin yazım lisanı takip ettiği programın öğretim lisanıdır. Lakin farklı lisan ve lehçede ders verilen programlarda tez, ilgili lisan yahut lehçede yazılabilir” tabirlerine yer verildi.
????2015 sonrasında başta bakanlıklar olmak üzere çok sayıda devlet kurumunun çalışmalarında Kürtçeye yer vermedikleri müşahede edilmektedir. Bu mevzuda birinci akla gelenler, Sıhhat Bakanlığı’na bağlı Milletlerarası Hasta Takviye Ünitesi ve Davet Merkezi ile Emniyet Genel Müdürlüğü’nün Bayan Acil Dayanak (KADES) uygulamalarında birçok lisanda hizmet verip Kürtçeye yer verilmemesidir. Bu durum, birçok özel kurum ve kuruluşta da karşımıza çıkmaktadır. Mesela, Türkiye’deki birçok televizyon kanalında Kürtçe sansürlenmekte ve Kürtçe konuşanlar programdan atılmaktadır.
????Batman Belediyesi kayyumu, kent içindeki yaya geçitlerinde bulunan iki lisanlı (Türkçe-Kürtçe) ikonlarında Kürtçeye yer vermedi, Türkçe olarak yeniledi. Kürt belediyelerine atanan kayyumlar, Kürt coğrafyasındaki çok sayıda cadde, park, sokak, mahalle, meydan, park, kütüphane ve kültür merkezlerinin Kürtçe isimlerini Türkçeleştirdi. Kayyumlar, bölgede birçok yere ismi verilen Kürt âlim, bilim insanı, muharrir, sanatçı, müzisyen ve edebiyatçının ismini kaldırdı. Mesela Silopi kayyumu, Silopi’de yer alan Laleş Kültür ve Sanat Merkezi’ni TÜGVA’ya devretti. TÜGVA, birinci olarak merkezin ismini değiştirdi ve merkezde bulunan Ehmedê Xanî, Cegerxwîn, Meryem Xan ve Ayşe Şan’a ilişkin portreleri kaldırdı. Örnekleri çoğaltmak mümkündür elbette.
????Sonuç olarak, 2000’li yıllarda AB ahenk süreci çerçevesinde Kürtçe ile ilgili göz arkası edilemez ölçüde kıymetli kazanımlar elde edildiyse de, 2015’ten sonra devletin tekrar fabrika ayarlarına dönüp, otoriter, milliyetçi ve asimilasyonist bir konum takınması, Kürtçenin yine kriminalize edilmesiyle sonuçlanmıştır. Tam bir asırlık deneyim, Kürtçenin anayasa ve maddelerce garanti altına alınmadığı surece, kaybolma, kriminalize edilme, ötekileştirme, tanınmama ve normalleşememe gerçeğiyle her daim karşı karşıya olduğunu somut bir biçimde göstermektedir.”